عوامل ضد ويروس

ويروس چيست؟

يك ويروس يا ويريون از قسمت هاي زير تشكيل شده است:

اسيد نوكلئيك: رشته هاي تكي يا دوتايي DNA يا RNA كه حاوي اطلاعات حياتي ويروس هستند.

پوشش پروتئيني: DNA يا RNA را احاطه كرده و از آن محافظت مي كند.

غشاي ليپيدي: پوشش پروتئيني را احاطه مي كند (در بعضي ويروس هاي خاص مثل آنفلوآنزا يافت مي شود و به آن ها ويروس هاي غلاف دار گفته مي شود).

در مبحث ظاهر و پيچيدگي، ويروس هاي بسيار گسترده هستند. بعضي ها مانند يك توپ هستند و برخي ديگر ظاهري مانند يك ماه نورد آپولو دارند.

برخلاف سلول هاي انساني و باكتريايي، ويروس ها حاوي آنزيم هاي بسياري نيستند (تركيباتي كه به واكنش ها سرعت مي بخشند) و درون خود چيزي نگه نمي دارند. در عوض، فقط يك يا دو آنزيم در اختيار دارند تا با استفاده از آن ها كد ژنتيكي خود را رمزگشايي كنند.

بنابراين، ويروس براي آنكه بتواند زندگي خود را وارد مرحله اي پيشرفته تر كند، نياز به مزرعه اي بزرگ دارد، جايي كه اجازه رشد و تكثير به آن داده شود، چيزي مثل سلول هاي حيواني، گياهي و باكتري ها. سلول ميزبان، هر آنچه كه يك ويروس براي رشد لازم داشته باشد را در اختيارش قرار مي دهد و تكثير ويروس ادامه مي يابد.

بيرون از سلول ميزبان، ويروس ها هيچ قابليتي نخواهند داشت و صرفا كپسولي هستند حاوي رشته هاي ژنتيكي. به همين دليل، ويروس ها را نه مي توان موجود زنده خطاب كرد و نه غير زنده خواند اما اغلب محققين و دانشمندان معتقدند كه ويروس ها به دليل داشتن DNA و RNA و رشد و تكثير در بدن جانداران ديگر، موجود زنده به حساب مي آيند.

يك ويروس چگونه سلول را مبتلا مي سازد؟

ويروس ها همه جا هستند و منتظرند تا يك سلول ميزبان پيدا كرده و وارد آن شوند. ممكن است از طريق بيني، دهان، سطح خراشيده پوست و يا زخم ها وارد بدن شوند و زماني كه وارد شدند، يك سلول براي ميزباني پيدا مي كنند.

براي مثال، ويروس سرماخوردگي و آنفلوآنزا سلول هاي دستگاه تنفسي يا دستگاه گوارش را مورد حمله خود قرار مي دهند. ويروس نقص ايمني انسان يا HIV كه سبب بيماري ايدز مي شود نيز، سلول هاي T از سيستم دفاعي را تخريب مي كنند.

فارغ از نوع سلول ميزبان، تمام ويروس ها چرخه ليتيك را مي پيمايند تا فعاليت خود را آغاز كنند:

يك ويروس به سلول ميزبان متصل مي شود.

ويروس، ماده ژنتيكي خود را به درون سلول ميزبان تزريق مي كند.

كد ژنتيكي جديدي كه وارد سلول شده، آنزيم هاي سلول ميزبان را براي بازتوليد و نشر خود در اختيار مي گيرد.

آنزيم ها شروع به ساخت تكه هاي جديد از روي ويروس مي كنند.

تكه ها كم كم به هم متصل شده و ويروس جديدي را در داخل سلول ميزبان شكل مي دهند.

هزاران ويروس جديدي كه با استفاده از كمك آنزيم هاي ميزبان ساخته شده اند، باعث از بين رفتن سلول شده و از آن خارج مي شوند. ويروس هاي جديد سپس اين چرخه را تكرار مي كنند.

تمام ويروس ها چند نوع پروتئين روي پوشش پروتئيني يا غلاف خود دارند كه سبب مي شود سلول ميزبان خاصي را شناسايي كرده و به سراغ آن بروند. در حقيقت، ويروس ها در تماس با اولين سلولي كه قرار بگيرند قرار نيست وارد آن شوند. پروتئين هاي سطي سبب مي شود تا اين ذرات ريز به غشاي سلول ميزبان بچپسبند. برخي ويروس هاي غلاف دار هم بدون هيچ مشكلي از غشاي سلول عبور مي كنند، به اين علت كه جنس پوشش بيروني هر دو از ليپيد است.

اين ويروس ها به سادگي و پس از ورود به سلول محتواي خود را آزاد مي كنند اما ويروس هايي كه نمي توانند به سادگي از غشا عبور كنند، بايد با ترفندهايي ماده ژنتيكي خود را به درون سلول تزريق نمايند.

درون سلول چه رخ مي دهد؟

به محض ورود، آنزيم هاي ويروسي كنترل امور را در دست گرفته و كودتايي عليه آنزيم هاي سلول ميزبان به پا مي شود. به جاي آنكه تمام انرژي در اختيار آنزيم هاي سلول براي تقسيم سلولي قرار بگيرد، آنزيم هاي ويروسي با ديكته كردن قوانين از روي ژنتيك ويروس، كنترل سلول و آنزيم ها را در دست مي گيرند. پس از توليد DNA يا RNA، آنزيم ها پروتئين سازي را هم آغاز مي كنند تا محتواي ژنتيكي وارد آن ها شده و يك واحد ويروسي مجزا و كامل را ساخته باشند. پس غلاف ليپيدي كه بالاتر از آن صحبت كرديم چگونه پديد مي آيد؟

وقتي كه ويروس هاي جديد ساخته شدند، دو راه براي خروج خواهند داشت:

ليز كردن سلول يا به عبارتي متلاشي كردن ديواره.

به صورت سوزني و با فشار به غشاي سلولي، بخشي از سلول را به دور خود پيچيده و خارج مي شوند. در حقيقت ويروس ها غلاف ليپيدي محافظ خود را توليد نمي كنند، بلكه از سلول ميزبان قرض مي گيرند.

به محض آزاد شدن، واحد جديد قادر است به همان اندازه تخريب گر باشد و ويروس هاي جديد را آلوده كند. از آنجايي كه سرعت توليدمثل ويروس ها بسيار بالاست و از روي هر ويروس هزاران نمونه درون يك سلول ساخته مي شود، سرعت شيوع آن در بدن نيز بسيار سريع است.

طي چند مرحله، ويروس وارد بدن شده، شما را از پاي مي اندازد و سپس بدن به مقابله با آن مي پردازد. مراحل يك سرماخوردگي ساده به خوبي نحوه كاركرد ويروس ها را توضيح مي دهد:

شخصي مبتلا در نزديكي شما عطسه مي كند و ويروس در هوا پخش مي شود.

نفس مي كشيد و ويروس درست به رديف سلول هاي پوششي سينوس درون بيني شما مي چسبد.

ويروس به سلول هاي پوششي حمله كرده و توليدمثل ويروس هاي جديد را سريعا آغاز مي كند.

سلول ميزبان از هم مي پاشد و ويروس وارد جريان خون مي گردد و به شش ها مي رسد. به دليل اينكه چند رديف از سلول هاي پوششي سينوس خود را از دست داده ايد، مايعات داخلي بدن به سادگي وارد كانال بيني شده و آبريزش بيني پيدا مي كنيد.

حالا نوبت به گلو مي رسد. با تخريب بافت هاي اين ناحيه و تكثير بي رويه، گلودرد ايجاد مي گردد.

ويروس هايي كه وارد جريان خود شده اند به تمام بدن انتشار يافته اند و عضلات را هم مورد حمله مستقيم قرار داده اند و در نتيجه بدن درد ايجاد مي گردد.

ويروس ها غافل از اينكه سيستم ايمني بدن حواسش به همه چيز هست، به فعاليت خود بي وقفه ادامه مي دهند. سيستم ايمني متوجه عفونت مي شود و شروع به ساخت موادي شيميايي با نام پيروژن كرده و دماي بدن را بالا مي برد.

اين تب در واقع نشانه مثبتي است، يعني سيستم ايمني بدن شما در اوج مداخله قرار گرفته و عوامل بيگانه را شناسايي كرده. با بالا رفتن دماي بدن، توليدمثل ويروسي آهسته تر مي شود. عمده فعاليت هاي بدن انسان در درجه حرارت 37 درجه سانتي گراد يا 98.6 درجه فارنهايت صورت مي پذيرد و با بالارفتن دما، آنزيم ها هم از كار مي افتند.

اين پاسخ ايمني تا زماني كه ويروس ها كاملا از بين بروند ادامه مي يابد. با اين حال، اگر عطسه كنيد و جلوي خروج ويروس ها را نگيريد، عوامل بيماري زا را آزاد كرده ايد و منتظر يك ميزبان تازه گذاشته ايد.

چرخه ليزوژني

برخي ويروس ها مانند هرپس تناسلي يا HIV زماني كه وارد سلول ميزبان شوند بلافاصله توليدمثل را آغاز نمي كنند. در عوض، دستورالعمل ژنتيكي خود را وارد كدهاي ژنتيكي سلول ميزبان مي كنند و منتظر مي مانند تا سلول تقسيم خود را آغاز كند. وقتي سلول تقسيم مي شود، ويروس هم با آن تقسيم شده و وارد هر دو سلول جديد مي شود.

ممكن است زمان زيادي بگذرد و ويروس همينگونه خفته و در نهاد ژنتيكي سلول ميزبان باقي بماند اما يه تغيير ناگهاني ويروس را بيدار مي كند. كد ژنتيكي ويروس از زنجيره جدا شده و همانند توضيحاتي كه بالاتر ارائه شد، كنترل امور سلول را به دست مي گيرد. اين چرخه را چرخه ليزوژني مي نامند.

به دليل اينكه ويروس ها صرفا اطلاعات ژنتيكي هستند كه توسط يك پوشش پروتئيني احاطه شده اند و به دليل اينكه هيچ واكنش بيوشيميايي مخصوص به خود ندارند، مي توانند سال ها بدون ميزبان زنده بمانند و از بين نروند.

برخي ويروس ها هم بدون هيچ مشكلي، سال ها درون كد ژنتيكي سلول ميزبان باقي مانده و علائمي از خود نشان نمي دهند. براي مثال، قطعا شنيده ايد كه مبتلايان به بيماري ايدز ممكن است تا ده الي بيست سال پس از دريافت ويروس هيچ علامتي از خود نشان ندهند اما با اين حال قادرند تا ويروس را به فردي ديگر انتقال دهند.

كاهش شيوع

ويروس ها مدت زمان زيادي خارج از بدن يا سلول ميزبان به حالت غير زنده باقي مي مانند اما از بين نمي روند. در واقع با توجه به اينكه چيزي جز چند رشته DNA يا RNA نيستند، زندگي خاصي ندارند اما در عين حال كاملا صحيح و سلامت سر جاي خود قرار دارند. شيوع ويروس ها از اين راه ها صورت مي پذيرد:

حاملين زنده – پشه ها و كك ها

هوا

انتقال مستقيم مايعات بدن از شخصي به شخص ديگر – بزاق، عرق، ترشحات بيني، خون، ترشحات دستگاه تناسلي مرد و زن

سطوحي كه مايعات بدن قبلا روي آن ريخته و حالا خشك شده اند

براي كاهش ريسك شيوع و تماس با ويروس ها، مي توانيد موارد زير را به كار گيريد:

عين عطسه و سرفه، بيني و دهان خود را بپوشانيد

دست هاي خود را مرتبا بشوييد، خصوصا پس از استفاده از سرويس بهداشتي و پيش از خوردن غذا

از تماس با مايعات ترشح شده از بدن ديگران تا حد امكان بپرهيزيد

با به كارگيري موارد فوق، صرفا شانس ابتلا به ويروس ها را كاهش خواهيد داد اما هيچگاه در برابر نفوذ ويروس ها به درون بدن خودتان در امان نخواهيد بود.

مصرف داروهاي شيميايي براي تقويت سيستم ايمني

برخلاف باور عمومي، آنتي بيوتيك ها هيچ تاثيري روي ويروس ها ندارند. اغلب آنتي بيوتيك ها به مبارزه مستقيم با باكتري ها مي روند و مانع توليد ماده ژنتيكي يا ديواره سلولي شان مي شوند. در حقيقت، آنتي بيوتيك ها در برابر چرخه هاي بيوشيميايي باكتري مي ايستد اما باكتري عملا چرخه بيوشيميايي ندارد كه آنتي بيوتيك ها روي آن اثر بگذارند.

بنابراين استفاده سر خود از آنتي بيوتيك ها در مواقع سرماخوردگي عملا بي فايده است.

ايمني سازي با آلوده سازي خفيف بدن آغاز مي گردد؛ دقيقا همانند كاري كه واكسن ها انجام مي دهند. بدن با بيماري آشنا شده و مي داند كه در موقع لزوم كدام آنتي بادي را بايد توليد كند تا در برابر ويروس بايستد. به دليل توليدمثل دائمي، ويروس ها به آهستگي تغيير مي كنند. اما گاهي اوقات اشتباهات صورت پذيرفته در كدهاي ژنتيكي شان سبب ايجاد جهش و تغيير مي شود.

اين تغيير ممكن است روي پوشش پروتئيني تاثير بگذارد و در نتيجه ويروسي جديد را پديد آورد. در نتيجه واكسن هاي امسال، در برابر ويروس هاي سال بعد مقاومتي از خود نشان نمي دهند.

حتما در مورد شيوع ويروس هايي نظير ابولا شنيده ايد كه سبب كشته شدن صدها نفر شده اند. اوايل قرن بيستم، آنفلوآنزا هم انسان هاي بسياري را از پاي درآورد. اما همه ويروس ها كشنده نيستند. براي مثال، همه ما سرماخوردگي را تجربه كرده ايم و حالا صحيح و سلامت اين مطلب را مي خوانيم.

با اين حال، اگر اين ويروس هاي به ظاهر بي خطر به فردي كه سيستم ايمني بسيار ضعيفي دارد (كودكان، كهنسالان، افراد مبتلا به ايدز و سرطان) حمله كنند ممكن است خطرساز شوند.

داروهاي مرتيط با عوامل ضد ويروس : آسيكلوير ، گانسيكلوير ، جم سيتابين