سوختگي ها

هر آن چه بايد در مورد درمان سوختگي ها بدانيد:

سوختگي ها يكي از مشكلات شايع و بالقوه خطرناكي هستند كه همه ي انسان ها به درجاتي گوناگون در طول حيات شان به آنها مبتلا مي شوند و ممكن است همه ي رده هاي سني و هردوجنس را در همه ي نقاط جهان درگير سازند. به همين دليل شناسائي انواع سوختگي و نحوه ي برخورد صحيح با آنها اهميت بسزائي دارد كه در سطور بعدي به اختصار در اين مورد اطلاعاتي ارئه مي گردد.

از نظر تعريفي سوختگي عبارت است از: هر گونه آسيب به پوست، مخاط و بافت هاي زير پوست كه با حرارت مستقيم يا غير مستقيم ايجاد مي شود.

قبل از تقسيم بندي انواع سوختگي ها بايد گفت كه به طور كلي پوست انسان از سه لايه تشكيل شده است كه از بالا به پائين عبارتند از : اپيدرم يا روپوست، درم يا ميان پوست و هيپودرم يا زيرپوست.

دونوع تقسيم بندي اساسي براي سوختگي ها وجود دارد: الف- تقسيم بندي براساس سطح سوختگي و ب- تقسيم بندي براساس شدت سوختگي

الف- انواع سوختگي براساس سطح سوختگي:

1-     سوختگي درجه يك- در اين نوع سوختگي فقط لايه ي بالائي يا اپيدرم آسيب مي بيند و سرخي، تورم و درد در ناحيه ي سوخته به وجود مي آيد. پوست در حين لمس دردناك است. اين نوع سوختگي معمولاً طي چند روز به سرعت و بدون به جا گذاشتن آثاري از قبيل تغيير رنگ يا ايجاد اسكار يا جوشگاه بهبود مي يابند.

2-     سوختگي درجه دو- در اين نوع سوختگي لايه ي اپيدرم به همراه قسمتي يا تمام لايه ي درم آسيب مي بيند. پوست سوخته  بسيار دردناك، ملتهب، مرطوب و اغلب تاول دار بوده و در حين لمس نيز دردناك است. اين سوختگي ديرتر از سوختگي نوع اول و طي زماني سه تا چهار هفته اي بهبود مي يابد و اسكار يا تغيير رنگ به جاي مي گذارد.

3-     سوختگي درجه سه- در اين نوع سوختگي آسيب تا لايه ي هيپودرم يا حتي چربي زير پوست، عضلات يا گاه تا استخوان ها و اعصاب پيشروي مي كند. محل سوخته به رنگ سياه ذغالي، خاكستري يا سفيد درآمده و به دليل تخريب اعصاب زيرين پوست اغلب درد نيز وجود ندارد ولي گاه نيز دردهاي بسيار شديد وجود دارند. ممكن است به دليل از دست دادن شديد و وسيع آب و املاح بدن فرد در حالت شوك باشد.  مبتلايان به اين نوع سوختگي حتماً بايد در بيمارستان بستري شده و تحت مراقبت هاي تخصصي و گاه اعمال جراحي گوناگون يا پيوند پوست قرار بگيرند.

 ب- تقسيم بندي براساس شدت سوختگي:

۱- سوختگي خفيف :   

سوختگي درجه سه در كمتراز2% سطح بدن  يا

سوختگي درجه دو در كمتر از 15% سطح بدن يا

سوختگي درجه يك در كمتر از 50% سطح بدن

۲- سوختگي متوسط :

سوختگي درجه سه بين 2 تا 10% سطح بدن (بجز دست و پا، صورت، دستگاه تنفسي فوقاني و دستگاه تناسلي)  يا

سوختگي درجه دو بين 15 تا 30% سطح بدن   يا

سوختگي درجه يك در بيش از 50% سطح بدن

۳- سوختگي شديد :

سوختگي درجه سه در بيش از 10% سطح بدن  يا

سوختگي درجه دو در بيش از 30% سطح بدن  يا

سوختگي با اسيد يا برق گرفتگي   يا

سوختگي در بيمار داراي بيماري زمينه اي

همان طور كه مي دانيم درجه حرارت طبيعي بدن انسان در حدود 37.2 درجه ي سانتي گراد است و معمولاً در حرارت هاي كمتر از 43 درجه ي سانتي گراد سوختگي ايجاد نمي شود. درجه حرارت هاي بين ۴۴ تا ۵۵ درجه ي سانتي گراد آسيب قابل ملا حظه اي به بافت ها وارد مي كنند . درجه حرارت هاي بالاتر از ۵۶ درجه سانتي گراد، باعث انعقاد پروتئينهاي بدن شده و ساختار پوست را در زمان كوتاهي تخريب مي كنند.

عوامل تعيين كننده اهميت سوختگي ها  شرايطي هستند كه ميزان سوختگي را تشديد مي كنند و عبارتند از:

۱- درجه سوختگي

۲- درصد سوختگي (وسعت) 

۳- شدت سوختگي   

۴- سن مصدوم 

۵- محل سوختگي

۶- همراهي سوختگي با عوامل زمينه اي از قبيل ديابت يا بيماري هاي ضعيف كننده ي سيستم ايمني

از علل مهم ايجاد سوختگي مي توان به نور خورشيد، شعله ي آتش، جريان برق، بخار آب، مواد مذاب و جوشان، سطوح فلزي يا غيرفلزي داغ، مواد شيميائي از قبيل اسيدها يا قلياهاي مختلف، اشعه ي ايكس و مواد منفجره اشاره كرد.

از نظر وسعت سوختگي بايد به طور مختصر گفت كه درصدي از سطح بدن كه دچار سوختگي شده است اهميت زيادي در رويكرد درماني و تخمين عاقبت بيمار سوخته دارد. به طور متوسط مساحت كف دست هر فرد تقريباً يك درصد از كل سطح بدن وي را به خود اختصاص مي دهد و با قرار دادن كف دست بر ناحيه ي سوخته مي توان "درصد" سوختگي را با تقريب قابل قبولي محاسبه كرد. هرقدر "درصد" سوختگي بالاتر بود، حال بيمار وخيم تر و اهميت درمان وي بالاتر است. همچنين در افراد بزرگسال ناحيه ي سرو گردن حدود 9%، هر دست (دوطرف) 9% و هرپا (دوطرف) 18%، جلوي تنه 18%  پشت تنه 18% و ناحيه ي تناسلي حدود 1% از سطح بدن را به خود اختصاص مي دهند. در مورد كودكان اين نسبت ها متفاوت بوده و پيچيدگي بيشتري دارند.

در مورد نحوه ي برخورد و درمان انواع سوختگي توصيات درماني براساس درجه ي سوختگي ارائه مي شوند:

در سوختگي درجه يك بهترين كار فرو كردن عضو سوخته يا كمپرس منطقه ي سوختگي با آب سرد است ولي نبايد آب بسيار سرد باشد و يا يخ را مستقيماً بر سطح سوخته تماس داد، چون شدت آسيب بافتي را بيشتر مي كند. همچنين استفاده از كره، خمير دندان، برش هاي سيب زميني، جوش شيرين، سفيده ي تخم مرغ و ساير روش هاي مشابه منشاء علمي نداشته و توصيه نمي شوند. پانسمان ساده و خشك منطقه ي سوخته كفايت مي كند و نيازي به استفاده از پانسمان هاي اختصاصي با گاز وازلين يا موارد مشابه نيست.

در سوختگي درجه دو بايد در ابتدا منطقه ي سوخته را در شرايط استريل پانسمان كرد، بيمار از نظر وجود يا عدم وجود علائم شوك و هشياري بررسي شود و در بيمارستان يا مراكز درمان سوختگي درمان صورت بپذيرد. نبايد در اين حالت تاول ها را تركاند يا سعي در برداشتن پوست سوخته و باقي مانده كرد. استفاده از مواد فوق الذكر يا ساير درمان هاي محلي و خانگي در اين حالت نيز منطقي نبوده و براي از بين بردن تاول ها مي توان در محيط درماني مناسب با سوراخ كردن تاول ها با سوزن هاي استريل اقدام كرد.

در سوختگي درجه سه بايد بيمار بلافاصله به مركز درماني مجهز و اختصاصي براي درمان سوختگي اعزام شود و كارهاي بعدي از قبيل جراحي يا پانسمان هاي اختصاصي در اين مراكز انجام شود. در صورتي كه دراين سوختگي ها لباس ها به پوست چسبيده باشند، نبايد با خشونت اين لباس ها را جدا كرد و مجدداً بايد بر اين موضوع تأكيد داشت كه درمان هاي محلي و خانگي هيچ نقشي در درمان اين سوختگي ها ندارند.

مي توان گفت تقريباً حدود ده درصد از سوختگي ها نياز به بستري در بيمارستان و مراقبت هاي شديد پزشكي دارند.

سن بالاتر از 55 سال از كمتر از 5 سال، وجود شوك، سوختگي نواحي تناسلي، دست و پا و صورت و مسيرهاي هوائي از قبيل بيني و دهان و وجود مشكلات زمينه اي همچون ديابت، بيماري هاي قلبي و عروقي و تنفسي از عوامل خطر در بيماران مبتلا به سوختگي محسوب مي شوند و نياز به اهتمام و دقت بيشتري دارند.  

سوختگي هاي الكتريكي يا ناشي از مواد شيميائي يا مواد منفجره از سوختگي هاي خطرناكي به حساب مي آيند كه نياز به تدابير درماني تخصصي و پيچيده دارند كه شرح و بسط اين درمان ها در اين مختصر نمي گنجد.

در مورد استفاده از پوست مصنوعي در ترميم اسكار سوختگي ها كارهاي جديد و اميدافزائي    انجام شده اند  و محققين در آمريكا و آلمان در حال بررسي ساختن پوستي در محيط آزمايشگاه هستند كه از نظر كدهاي ژنتيكي با پوست انسان هم خواني داشته و بتواند پس از پيوند به حيات خود ادامه دهد. يك راه براي توليد پوست مصنوعي كشت دادن سلول هاي بخصوص و مؤثر در رشد پوست در محل سوختگي است كه به تدريج تار و پود و داربستي براي تشكيل پوست سالم در آينده مي شوند. يكي ديگر از   گزينه هاي ساخت پوست مصنوعي نيز استفاده از الياف تار عنكبوت است. نوعي از پوست مصنوعي نيز ساخته شده است كه مصارف آموزشي براي دانشجويان پزشكي دارد و براي سوختگي ها كاربرد ندارد.  شايان ذكر است كه اين موضوعات تا به حال در مرحله ي تحقيق و آزمايش هستند و هنوز توانائي توليد پوست مصنوعي به شكل انبوه و در دسترس تمامي بيماران در كل جهان وجود ندارد و هنوز درمان استاندارد و طلائي سوختگي هاي عميق پيوند پوست طبيعي به دست امده از ساير نقاط بدن مي باشد.

در مورد سوختگي ناحيه ي پوشك شيرخواران بايد گفت اين ضايعه ي پوستي گرچه نام "سوختگي" را به دنبال خود دارد، ولي در واقع "سوختگي" نيست و جزو "اكزما"هاي پوستي محسوب مي شود. در اين حالت كه بدليل بسته بودن طولاني مدت ناحيه ي پوشك و تماس دراز مدت پوست كودك با محيط مرطوب و در تماس با ادرار يا مدفوع  ايجاد مي شود، سرخي، التهاب، خارش و سوزش در محدوده ي كشاله ي ران و سطح بالائي و خارجي دستگاه تناسلي به وجود مي آيد. رويكرد درماني به اين  حالت كاملاً متفاوت و مجزاي از سوختگي ها مي باشد. بهترين درمان اين حالت باز نگه داشتن كودك و عدم استفاده از پوشك به همراه استفاده از كرم ها و ساير درمان هاي موضعي خنك كننده و ترميم كننده و گاه نيز استفاده از داروهاي كورتوني موضعي است. به طور متوسط درمان اين حالت حدوداً دوهفته زمان نياز دارد.

"آفتاب سوختگي" مقوله ي ديگري است كه جزو آسيب هاي ناشي از اشعه ي ماوراء بنفش طبقه بندي مي شود و تظاهرات باليني آن اغلب به شكل سوختگي درجه يك يا گاه درجه دو در نواحي در معرض تماس با نور خورشيد همچون صورت، پشت دست ها، بازوها، پشت و كتف و سينه مي باشد. در اين حالت مي بايست بلافاصله تماس با نور خورشيد را قطع كرد و با كمپرس آب سرد- ولي بدون قرار دادن يخ بر ناحيه ي مبتلا- سعي در كاهش حرارت منطقه ي آسيب ديده كرد و با استفاده از فرآورده هاي موضعي ترميم كننده و قابض سعي در درمان سوختگي كرد. در صورت وجود علائم شوك بايد درمان هاي تكميلي در مراكز درماني انجام پذيرد. شايان ذكر است كه خطر يك بار آفتاب سوختگي در ايجاد بدخيمي هاي پوستي برابر يا حتي بيشتر از خطر چندين سال تماس مزمن و متوالي با نور خورشيد    مي باشد و نبايد از آفتاب سوختگي غافل بود و يا به آن كم توجهي كرد.

داروهاي مرتبط با سوختگي : اكبر1 ، آلبومين انساني ، آلفا